Święty Paulin z Akwilei
O latach dzieciństwa i młodości tego świętego wiemy bardzo niewiele. Według lokalnej tradycji, niepotwierdzonej jednak niepodważalnymi dowodami, urodził się nie później niż w połowie VIII w. w ówczesnym księstwie longobardzkim Friuli, w Premariacco koło Cividale. Paulin otrzymał solidne kulturalne, a po ukończeniu studiów teologicznych został wyświęcony na kapłana. Z pewno ścią musiał być nieprzeciętną osobowością, skoro w pewnym momencie po zdobyciu Friuli Karol Wielki w 776 r. ofiaruje mu z Ivrei sporo dóbr ziemskich skonfiskowanych zbuntowanym Longobardom. Nieco później spotykamy świętego we Francji jako artis grammaticae magister w Akademii Palatyńskiej, gdzie nawiązuje ważne przyjaźnie, zwłaszcza z Alkuinem, opatem klasztoru św. Marcina z Tours, bliskim przyjacielem i doradcą Karola Wielkiego.
Znaczna liczba studentów wykształconych na tej uczelni doszła do wysokich stanowisk. I rzeczywiście, w 787 r. Karol Wielki mianuje Paulina patriarchą Akwilei, która – znana już wcześniej z synodu, jakiemu przewodniczył tam św. Ambroży w 381 r. – w V w. stała się metropolią całej prowincji Venetia et Histria. Jurysdykcja patriarchatu, który wówczas obejmował mniej więcej całą Równinę Friulijską za wyjątkiem Wybrzeża Adriatyckiego, rozciągała się na Kościoły Austrii longobardzkiej (Padwa, Werona, Vicenza, Asolo, Trydent, Feltre, Belluno, Ceneda, Concordia i Treviso) oraz Istrii po jej przyłączeniu do imperium karolińskiego. Choć zachowała nazwę Akwilei, to jednak swą stolicę miała w Cividale.
W epoce, gdy Paulin obejmuje katedrę biskupią, szerzy się w Hiszpanii nauka teologiczna, zwana ,”adopcjonizmem”, która utrzymywała, że Jezus był przybranym Synem Ojca jako człowiek, a naturalnym Synem jako Bóg. Nie był to nowy spór, ponieważ już pod koniec IV w., w tejże samej Hiszpanii, władza kościelna musiała wystąpić przeciwko owej herezji. Tym razem jej zwolennikami stali się arcybiskup Toledo, Elipand, i arcybiskup Urgel, Feliks. W liturgii mozarabskiej, używanej w czasie dominacji islamskiej, zostało włączone wyrażenie in adoptione Filius.
W latach 785-790 Urgel było okupowane przez Franków. Biskup Feliks, zapytany o tę sprawę przez Elipanda, wyraził pozytywną opinię, natomiast papież Hadrian I ostro potępił te tezy, posyłając następnie list do całego kleru hiszpańskiego, w którym nakreślił niebezpieczeństwo nowego nestorianizmu – herezji dopuszczającej w Jezusie dwa podmioty, Boski i ludzki, połączonych ze sobą tylko moralne, a nie hipostatycznie (w konsekwencji Maryja nie byłaby Matką Bożą). Po pierwszym potępieniu, któremu Feliks się poddał, problem powrócił w 794 r. na synodzie we Frankfurcie, gdzie teologowie włoscy i frankońscy podzielili się zadaniami: Włosi z Paulinem na czele rozwinęli temat z punktu widzenia Pism, natomiast Frankowie pod wodzą Alkuina rozpatrywali teksty patrystyczne przytaczane przez Elipanda i jego popleczników.
Święty zebrał swoje argumenty w tak zwanym Libellus sacrosyl labus contra Elipandum. Feliks z Urgel jednak w pewnym momencie przystąpił do ponownego ataku, wyjaśniając Karolowi Wielkiemu stanowisko biskupów hiszpańskich. Z tego właśnie okresu pochodzi ostatnie dzieło Paulina, Libritres contra Felicem, po którym biskup hiszpański został surowo potępiony przez Leona III, następcę Hadriana I. Feliks został wezwany następnie do Akwizgranu, gdzie podpisał wyznanie wiary katolickiej i ślubował na Ewangelię, że się będzie go skrupulatnie trzymał.
Między 796 r. a majem 797 r. Paulin zebrał biskupów pomocniczych patriarchatu w Cividale na synod prowincjalny i w mowie inauguracyjnej bronił dodatku Filioque w Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitańskim, gdzie się stwierdza, że Duch Święty “pochodzi od Ojca i od Syna”. Starał się pokazać teologiczny fundament tego wyrażenia, kładąc akcent na konsubstancjalność i nierozdzielność Osób Trójcy, aby dojść do wniosku, że Duch Święty nie może nie pochodzić od Syna, tak jak od Ojca. W tych czasach nie tylko Kościół Wschodu, ale również ten rzymski nie używał tego słowa w Credo. Leon III odwołał się do Karola Wielkiego, który w 809 r. polecił synodowi w Akwizgranie dogmatycznie stwierdzić jako właściwe Filioque, które po dziś dzień stanowi motyw sporu w dyskusjach na temat prawowitej wiary między Zachodem i Wschodem.
Paulin sprawował funkcję metropolity najlepiej jak potrafił. Napisał w związku z tym Sponsio episcoporum sanctam Aqu ileiensem sedem, przez które biskupi pomocniczy zobowiązywali się wyznawać prawdziwą wiarę, zachowywać kanony kościelne, okazywać posłuszeństwo swemu patriarsze, starannie sprawować ceremonie liturgiczne i zarządzać dobrami kościelnymi. W swojej gorliwości pasterskiej nie ograniczał się do pisania traktatów przeznaczonych dla teologów, ale chciał, aby te same prawdy przenikały do umysłu i serca wiernych. Dla nich zredagował Professio fidei, krótki poemat oceniony przez przyjaciela Alkuina jako ,,niezwykle urzekający z racji piękna elokwencji, niepodważalny pod względem prawdziwości treści”. Paulin zmarł w Cividale 11 stycznia 802 r., a jego zwłoki złożono w tamtejszej katedrze, gdzie spoczywa w ołtarzu Piety.
Święty Hygin, papież
Daty pontyfikatu Hygina nie są pewne i niewiele zresztą jest pewnego w jego biografii. Rządził Kościołem rzymskim za cesarzy Hadriana i Antonina Piusa, jest pierwszym papieżem, o którego męczeństwie się nie wspomina. W Martyrologium Romanum czytamy po prostu, że był ósmym spośród następców Piotra. Grek z pochodzenia, syn filozofa – to są jedyne cechy, jakie się mu przypisuje.
Biskup Ireneusz z Lyonu, później męczennik, mówi o spotkaniu w Rzymie między Hyginem a filozofem gnostyckim, którego tezy zostały obalone przez samego Ireneusza i przez Tertuliana, a który później wyznał wiarę katolicką. Jako przywódca chrześcijan Hygin nadał bardziej “specjalistyczną” organizację klerowi rzymskiemu, wyróżniając różne funkcje potrzebne we wspólnocie. Prawdopodobnie jemu zawdzięczamy ustanowienie święceń niższych na drodze do kapłaństwa: ostiariatu, lektoratu, egzorcystatu i akolitatu. Inną nowością wprowadzoną przez Hygina wydaje się powołanie funkcji ojca chrzestnego przy udzielaniu chrztu.
Najnowsze komentarze