Ukrzyżowanie

Stanisław Samostrzelnik

• 1530-1541
• opactwo Cystersów w Krakowie-Mogile

A nad głową Jego umieścili napis z podaniem Jego winy: <<To jest Jezus, Król Żydowski>>.

Mt 27,37

Ukrzyżowanie to najczęściej obrazowana w sztuce scena pasyjna. najwcześniejsze znane wizerunki Jezusa ukrzyżowanego pochodzą z V stulecia. Początkowo Chrystus na krzyżu ukazywany był w typie triumfatora, bez wyraźnych oznak męczeństwa i fizycznego bólu towarzyszącego śmierci krzyżowej. Dopiero około połowy XIII wieku artyści zaczęli akcentować ludzki wymiar śmierci Syna Bożego. Powstające wówczas wizerunki, szczególnie charakterystyczne dla sztuki gotyckiej, pokazywały Chrystusa cierpiącego, umęczonego wielogodzinną egzekucją, z ciałem noszącym znamiona bicia i krwawiącymi ranami.

Na fresku z Mogiły wiszący na krzyżu Zbawiciel ma opuszczoną głowę i zamknięte oczy. Z nieba zlatują ku niemu aniołowie i zbierają do kielichów krew ukrzyżowanego, tryskającą z ran jego boku, dłoni i stóp. Motyw ten wiąże się z kultem Krwi Pańskiej i jest obecny w sztuce od około IX wieku. W pierwszych przedstawieniach krew wypływająca z boku jest zbierana do kielicha personifikacja Eklezji – Kościoła. W ten sposób ukazywano Kościół jako swego rodzaju dysponenta świętej Krwi Chrystusa., mistycznie przelewanej w każdej mszy świętej.

U szczytu krzyża widnieje titulus, czyli tabliczka z zapisem winy Jezusa, sporządzona z nakazu Piłata. Treść napisu w brzmieniu zgodnym ze skrótem I.N.R.I., który ustalił się w sztuce, podaje Ewangelia Janowa: Iesus Nazarenus Rex Iudeorum. Na krakowskim przedstawieniu titulus przybiera najczęstszą w sztuce formę prostokąta.

Pod krzyżem stoją Maryja i Jan. Matka Boża, przyodziana w błękitny płaszcz, z aureolą nad głową, ma ręce skrzyżowane na piersi. Jan, w pomarańczowym płaszczu narzuconym na ramiona, trzyma dłonie złożone w modlitewnym geście. Postacie pochylają głowy, a ich twarze wyrażają smutek. U stóp krzyża przedstawiono opata cysterskiego: klęczący przed Jezusem zakonnik pełni w przedstawieniu funkcję oranta polecającego miłosierdziu Chrystusa swój zakon, co podkreśla ponadczasowość ofiary krzyża.

Biblia w malarstwie polskim, wyd. Dragon. str. 256-257